Η εξέγερση του Πολυτεχνείου και οι μεγάλες αντιστάσεις στα χρόνια της λιτότητας βοηθούν να φανταστούμε τα προλεγόμενα μιας μελλοντικής θεωρίας της αντίστασης | EUROKINISSI/ΤΑΤΙΑΝΑ ΜΠΟΛΑΡΗ
Η ανθρωπότητα γεννήθηκε στην ανυπακοή. Σ’ όλους τους μύθους γένεσης, ο ανθρώπος αψηφά τον νόμο και τους ισχυρούς για να θεμελιώσει την ύπαρξή του.
Στην Παλαιά Διαθήκη, ο Αδάμ και η Εύα παρακούουν τον Θεό, διώχνονται από τον Παράδεισο και έτσι αρχίζει η ανθρώπινη ζωή στην επίγεια «κοιλάδα των δακρύων».
Ο Προμηθέας κλέβει τη φωτιά από τους θεούς του Ολύμπου –κάτι για το οποίο τιμωρείται άγρια– και θεμελιώνει τον ανθρώπινο πολιτισμό.
Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην Επιστολή στους Ρωμαίους:
Τέλος, στον φροϋδικό μύθο, οι αδελφοί σκοτώνουν τον πρωταρχικό πατέρα που διαφέντευε όλες τις κόρες. Ο οιδιπόδειος φόνος και η ενοχή των πατροκτόνων δημιούργησαν την ηθική, το υπερεγώ, μια αυτο-πειθάρχηση πιο αποτελεσματική από τις απειλές του πατέρα. Η αμαρτία είναι μητέρα της ηθικής.
Η ανυπακοή, δημιουργός του ανθρώπου.
Ποια είναι η σημασία της ανυπακοής σήμερα; Η εξέγερση του Πολυτεχνείου και οι μεγάλες αντιστάσεις στα χρόνια της λιτότητας βοηθούν να φανταστούμε τα προλεγόμενα μιας μελλοντικής θεωρίας της αντίστασης.
Επτά θέσεις για την αντίσταση
❶ Η αντίσταση είναι νόμος της φύσης, εσωτερική και εμμενής αντι-δύναμη στη δύναμη της εξουσίας. Κάθε φορά που το κοινωνικό είναι μορφoποιείται και ασύμμετρες σχέσεις εξουσίας σταθεροποιούνται αντιμετωπίζουν αμέσως αντιστάσεις που τις παραμορφώνουν, τις διασπούν, τις πηγαίνουν αλλού. Αυτό συμβαίνει απαράβατα σε κάθε οικογένεια, σε κάθε μικρή ή μεγάλη συλλογικότητα, σε κάθε κόμμα ή σωματείο. Η αντίσταση είναι γεγονός όχι υποχρέωση, ον όχι δέον. Σημάδευσε και σημαδεύει την κίνηση της Ιστορίας.
❷ Η αντίσταση δεν εφαρμόζει απλώς αξίες και αρχές, ούτε έχει προβλέψιμο σημείο συμπύκνωσης και έκρηξης. Οι αρχές και οι αξίες αναδύονται ιστορικά στο κοινωνικό τους περιβάλλον και επηρεάζονται από τους προσδιορισμούς του. Δεν οδηγεί στην αντίσταση η αφηρημένη ιδέα της δικαιοσύνης, αλλά η πείνα, η ανεργία, το άγος της ταπείνωσης, ο πόνος του εξευτελισμού.
Αντίθετα, η ιδέα της δικαιοσύνης και της ισότητας διατηρούνται ή χάνονται ανάλογα με την ένταση και έκταση των αντιστάσεων. Η αντίσταση φτιάχνει την ελπίδα δικαιοσύνης που εξαφανίζεται όταν επικρατεί η παθητικότητα, η πειθάρχηση, η ανεξέταστη υπακοή. Αλλά και κάθε εφαρμοσμένη ιδέα δικαιοσύνης αμέσως οδηγεί στις αντιστάσεις της.
❸ Οι αντιστάσεις είναι τοπικές, συγκεκριμένες, πολύμορφες, εκτυλίσσονται μέσα και απέναντι στις πολυσχιδείς σχέσεις εξουσίας. Αποτελούν μείγμα δράσης και αντίδρασης, άρνησης και κατάφασης. Η αμυντική αντίσταση επιδιώκει να διατηρήσει ή να αποκαταστήσει την προηγούμενη κατάσταση πραγμάτων.
Η θετική αποδομεί το οπλοστάσιο του αντιπάλου και χρησιμοποιεί τα αποδομημένα υλικά για να ξαναχτίσει διαφορετικούς κόσμους. Ανακατασκευάζει προγράμματα και στρατηγικές, εφευρίσκει νέους κανόνες και θεσμούς, καταλαμβάνει το έδαφος που η αμυντική αντίσταση έχει απελευθερώσει.
Οταν η εξουσία προωθεί την κυριαρχία του ιδιωτικού, η αντίσταση αποδομεί τον δυϊσμό κρατικού/ιδιωτικού και προβάλλει το κοινό, τα κοινά, αυτά που ανήκουν σε όλους. Οταν η εξουσία δημιουργεί ανεργία, η αντίσταση φτιάχνει νέες μορφές εργασίας, αυτοδιοικούμενες επιχειρήσεις, συνεταιρισμούς, θεσμούς κοινωνικής οικονομίας. Οταν η εξουσιαστική γνώση προωθεί τη «μορφωμένη» ιδεολογική ημιμάθεια, η αντίσταση δημιουργεί εναλλακτικές εστίες και μορφές γνώσης.
Οταν η εξουσία καταργεί την αντιπροσωπευτική δημοκρατία, η αντίσταση την υπερασπίζεται και ταυτόχρονα δημιουργεί αμεσοδημοκρατικούς θεσμούς.
❹ Στο ατομικό επίπεδο, αντίσταση είναι η εμπειρία τού να ξαναφτιάχνεις τον εαυτό σου. Ενέχει επιμονή, ρίσκο, περιπέτεια. Ο έρωτας και η ριζική αλλαγή έρχονται απρόσκλητα, σε χτυπάνε κατακούτελα, λένε οι Γάλλοι. Μετά το χτύπημα, τίποτα δεν είναι το ίδιο αν επιμείνεις στην πρόσκληση. Αντίσταση είναι η ανδρεία της επιμέλειας εαυτού μαζί με τον άλλο, το κουράγιο της ελευθερίας. Αφορά συμπεριφορές όχι ιδέες, σωματικές πρακτικές όχι ιδεολογικούς πειραματισμούς, χωρικές τοποθετήσεις όχι νοητικές θέσεις.
❺ Παρ’ ότι η αντίσταση αποτελεί συμβάν και όχι υποχρέωση, η επιθυμία αντίστασης αποτελεί άσκηση δικαιώματος, του αρχαιότερου και πιθανόν του μόνου «φυσικού» δικαιώματος. Αυτό που λέμε δικαίωμα στην περιουσία, την έκφραση ή την εργασία εκφράζει δύο μεταφυσικές επιθυμίες.
Τα νομικά και τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν την ατομική βούληση ως πηγή, την αναγνώρισή της από τον δίκαιο ή την ηθική ως αιτιολογία, τη δυνατότητα του ατόμου να δρα και να διαμορφώνει τον κόσμο ως αποτέλεσμα. Είμαστε όλοι τυπικά ελεύθεροι και εικονικά ίσοι. Αλλά οι πραγματικοί άνθρωποι έχουν σώμα, φύλο, φυλή, θρησκεία, σεξουαλικότητα, τους τόπους της ανισότητας και του αποκλεισμού.
❻ Αυτός είναι ο λόγος που η ατομική βούληση, η πρώτη πηγή του δικαιώματος, διαφοροποιείται και γίνεται μια δεύτερη συλλογική βούληση που υιοθετούν οι κατατρεγμένοι, οι καταπιεσμένοι, οι αποκλεισμένοι. Η βούληση αυτή λειτουργεί contra fatum, ενάντια στη μοίρα. Είναι μια θέληση που επιδιώκει έναν κόσμο που δεν υπάρχει ακόμα, αλλά πάντα έρχεται.
Η βούληση αυτή θεμελιώνεται στη διαγώνια σχάση ανάμεσα στις ελίτ και τις μόνιμες εξουσίες από τη μια και τους υπήκοους και αποκλεισμένους από την άλλη. Αυτή η συλλογική βούληση βρίσκει τη δύναμη μέσα της, δημιουργεί τη δική της αγωνιστική καθολικότητα και προετοιμάζει τον νέο κόσμο.
❼ Αντίσταση στην εξουσία υπάρχει λοιπόν παντού και πάντα και συνεχώς μεταμορφώνει τις σχέσεις εξουσίας και τις υποκειμενικότητες. H ριζική ανατροπή έρχεται όταν οι επιμέρους ατομικές αντιστάσεις συμπυκνώνονται τη στιγμή του αριστοτελικού «καιρού».
Οταν η συλλογικότητα λέει «αρκετά», «ώς εδώ και μη παρέκει». Αυτό έγινε στις πλατείες του 2011, στις εκλογές του 2015, στο «όχι» του δημοψηφίσματος. Επειτα από αυτές τις μεγάλες αντιστάσεις, το μεταπολιτευτικό σύστημα εξουσίας έφτασε στο τέλος του. Βρισκόμαστε στο μεσοδιάστημα μεταξύ του συμβολικού και του φυσικού θανάτου του, της πρώτης και της δεύτερης παρουσίας. Οπως έλεγε ο Χέγκελ, το ιστορικό γεγονός επαναλαμβάνεται· και μόνον η δεύτερή του έλευση φέρνει τη ριζική αλλαγή.
Θα λέγαμε λοιπόν ότι μια συμπύκνωση των επιμέρους, ένα δεύτερο Σύνταγμα ή δημοψήφισμα, θα επιβεβαιώσει την ιστορική αναγκαιότητα της αλλαγής. Αλλά αυτή είναι η αναγκαιότητα του ενδεχομενικού, που το μέλλον μόνο μετατρέπει αναδρομικά σε πραγματικότητα. Η μελλοντική αλλαγή φτιάχνει την ιστορική πορεία τού σήμερα. Είμαστε σήμερα συστατικά του μέλλοντος που θα αλλάξει το παρόν μας.
*Βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, καθηγητής Πολιτικής και Νομικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου
http://www.efsyn.gr/arthro/i-simasia-tis-anypakois-simera
Στην Παλαιά Διαθήκη, ο Αδάμ και η Εύα παρακούουν τον Θεό, διώχνονται από τον Παράδεισο και έτσι αρχίζει η ανθρώπινη ζωή στην επίγεια «κοιλάδα των δακρύων».
Ο Προμηθέας κλέβει τη φωτιά από τους θεούς του Ολύμπου –κάτι για το οποίο τιμωρείται άγρια– και θεμελιώνει τον ανθρώπινο πολιτισμό.
Ο Απόστολος Παύλος γράφει στην Επιστολή στους Ρωμαίους:
Τί οὖν ἐροῦμεν; ὁ νόμος ἁμαρτία; μὴ γένοιτο· ἀλλὰ τὴν ἁμαρτίαν οὐκ ἔγνων εἰ μὴ διὰ νόμου· τήν τε γὰρ ἐπιθυμίαν οὐκ ᾔδειν εἰ μὴ ὁ νόμος ἔλεγεν, οὐκ ἐπιθυμήσεις (7:7)Μόνο επειδή ο νόμος απαγορεύει δημιουργείται η επιθυμία και γεννιέται η ελευθερία.
Τέλος, στον φροϋδικό μύθο, οι αδελφοί σκοτώνουν τον πρωταρχικό πατέρα που διαφέντευε όλες τις κόρες. Ο οιδιπόδειος φόνος και η ενοχή των πατροκτόνων δημιούργησαν την ηθική, το υπερεγώ, μια αυτο-πειθάρχηση πιο αποτελεσματική από τις απειλές του πατέρα. Η αμαρτία είναι μητέρα της ηθικής.
Η ανυπακοή, δημιουργός του ανθρώπου.
Ποια είναι η σημασία της ανυπακοής σήμερα; Η εξέγερση του Πολυτεχνείου και οι μεγάλες αντιστάσεις στα χρόνια της λιτότητας βοηθούν να φανταστούμε τα προλεγόμενα μιας μελλοντικής θεωρίας της αντίστασης.
Επτά θέσεις για την αντίσταση
❶ Η αντίσταση είναι νόμος της φύσης, εσωτερική και εμμενής αντι-δύναμη στη δύναμη της εξουσίας. Κάθε φορά που το κοινωνικό είναι μορφoποιείται και ασύμμετρες σχέσεις εξουσίας σταθεροποιούνται αντιμετωπίζουν αμέσως αντιστάσεις που τις παραμορφώνουν, τις διασπούν, τις πηγαίνουν αλλού. Αυτό συμβαίνει απαράβατα σε κάθε οικογένεια, σε κάθε μικρή ή μεγάλη συλλογικότητα, σε κάθε κόμμα ή σωματείο. Η αντίσταση είναι γεγονός όχι υποχρέωση, ον όχι δέον. Σημάδευσε και σημαδεύει την κίνηση της Ιστορίας.
❷ Η αντίσταση δεν εφαρμόζει απλώς αξίες και αρχές, ούτε έχει προβλέψιμο σημείο συμπύκνωσης και έκρηξης. Οι αρχές και οι αξίες αναδύονται ιστορικά στο κοινωνικό τους περιβάλλον και επηρεάζονται από τους προσδιορισμούς του. Δεν οδηγεί στην αντίσταση η αφηρημένη ιδέα της δικαιοσύνης, αλλά η πείνα, η ανεργία, το άγος της ταπείνωσης, ο πόνος του εξευτελισμού.
Αντίθετα, η ιδέα της δικαιοσύνης και της ισότητας διατηρούνται ή χάνονται ανάλογα με την ένταση και έκταση των αντιστάσεων. Η αντίσταση φτιάχνει την ελπίδα δικαιοσύνης που εξαφανίζεται όταν επικρατεί η παθητικότητα, η πειθάρχηση, η ανεξέταστη υπακοή. Αλλά και κάθε εφαρμοσμένη ιδέα δικαιοσύνης αμέσως οδηγεί στις αντιστάσεις της.
❸ Οι αντιστάσεις είναι τοπικές, συγκεκριμένες, πολύμορφες, εκτυλίσσονται μέσα και απέναντι στις πολυσχιδείς σχέσεις εξουσίας. Αποτελούν μείγμα δράσης και αντίδρασης, άρνησης και κατάφασης. Η αμυντική αντίσταση επιδιώκει να διατηρήσει ή να αποκαταστήσει την προηγούμενη κατάσταση πραγμάτων.
Η θετική αποδομεί το οπλοστάσιο του αντιπάλου και χρησιμοποιεί τα αποδομημένα υλικά για να ξαναχτίσει διαφορετικούς κόσμους. Ανακατασκευάζει προγράμματα και στρατηγικές, εφευρίσκει νέους κανόνες και θεσμούς, καταλαμβάνει το έδαφος που η αμυντική αντίσταση έχει απελευθερώσει.
Οταν η εξουσία προωθεί την κυριαρχία του ιδιωτικού, η αντίσταση αποδομεί τον δυϊσμό κρατικού/ιδιωτικού και προβάλλει το κοινό, τα κοινά, αυτά που ανήκουν σε όλους. Οταν η εξουσία δημιουργεί ανεργία, η αντίσταση φτιάχνει νέες μορφές εργασίας, αυτοδιοικούμενες επιχειρήσεις, συνεταιρισμούς, θεσμούς κοινωνικής οικονομίας. Οταν η εξουσιαστική γνώση προωθεί τη «μορφωμένη» ιδεολογική ημιμάθεια, η αντίσταση δημιουργεί εναλλακτικές εστίες και μορφές γνώσης.
Οταν η εξουσία καταργεί την αντιπροσωπευτική δημοκρατία, η αντίσταση την υπερασπίζεται και ταυτόχρονα δημιουργεί αμεσοδημοκρατικούς θεσμούς.
❹ Στο ατομικό επίπεδο, αντίσταση είναι η εμπειρία τού να ξαναφτιάχνεις τον εαυτό σου. Ενέχει επιμονή, ρίσκο, περιπέτεια. Ο έρωτας και η ριζική αλλαγή έρχονται απρόσκλητα, σε χτυπάνε κατακούτελα, λένε οι Γάλλοι. Μετά το χτύπημα, τίποτα δεν είναι το ίδιο αν επιμείνεις στην πρόσκληση. Αντίσταση είναι η ανδρεία της επιμέλειας εαυτού μαζί με τον άλλο, το κουράγιο της ελευθερίας. Αφορά συμπεριφορές όχι ιδέες, σωματικές πρακτικές όχι ιδεολογικούς πειραματισμούς, χωρικές τοποθετήσεις όχι νοητικές θέσεις.
❺ Παρ’ ότι η αντίσταση αποτελεί συμβάν και όχι υποχρέωση, η επιθυμία αντίστασης αποτελεί άσκηση δικαιώματος, του αρχαιότερου και πιθανόν του μόνου «φυσικού» δικαιώματος. Αυτό που λέμε δικαίωμα στην περιουσία, την έκφραση ή την εργασία εκφράζει δύο μεταφυσικές επιθυμίες.
Τα νομικά και τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν την ατομική βούληση ως πηγή, την αναγνώρισή της από τον δίκαιο ή την ηθική ως αιτιολογία, τη δυνατότητα του ατόμου να δρα και να διαμορφώνει τον κόσμο ως αποτέλεσμα. Είμαστε όλοι τυπικά ελεύθεροι και εικονικά ίσοι. Αλλά οι πραγματικοί άνθρωποι έχουν σώμα, φύλο, φυλή, θρησκεία, σεξουαλικότητα, τους τόπους της ανισότητας και του αποκλεισμού.
❻ Αυτός είναι ο λόγος που η ατομική βούληση, η πρώτη πηγή του δικαιώματος, διαφοροποιείται και γίνεται μια δεύτερη συλλογική βούληση που υιοθετούν οι κατατρεγμένοι, οι καταπιεσμένοι, οι αποκλεισμένοι. Η βούληση αυτή λειτουργεί contra fatum, ενάντια στη μοίρα. Είναι μια θέληση που επιδιώκει έναν κόσμο που δεν υπάρχει ακόμα, αλλά πάντα έρχεται.
Η βούληση αυτή θεμελιώνεται στη διαγώνια σχάση ανάμεσα στις ελίτ και τις μόνιμες εξουσίες από τη μια και τους υπήκοους και αποκλεισμένους από την άλλη. Αυτή η συλλογική βούληση βρίσκει τη δύναμη μέσα της, δημιουργεί τη δική της αγωνιστική καθολικότητα και προετοιμάζει τον νέο κόσμο.
❼ Αντίσταση στην εξουσία υπάρχει λοιπόν παντού και πάντα και συνεχώς μεταμορφώνει τις σχέσεις εξουσίας και τις υποκειμενικότητες. H ριζική ανατροπή έρχεται όταν οι επιμέρους ατομικές αντιστάσεις συμπυκνώνονται τη στιγμή του αριστοτελικού «καιρού».
Οταν η συλλογικότητα λέει «αρκετά», «ώς εδώ και μη παρέκει». Αυτό έγινε στις πλατείες του 2011, στις εκλογές του 2015, στο «όχι» του δημοψηφίσματος. Επειτα από αυτές τις μεγάλες αντιστάσεις, το μεταπολιτευτικό σύστημα εξουσίας έφτασε στο τέλος του. Βρισκόμαστε στο μεσοδιάστημα μεταξύ του συμβολικού και του φυσικού θανάτου του, της πρώτης και της δεύτερης παρουσίας. Οπως έλεγε ο Χέγκελ, το ιστορικό γεγονός επαναλαμβάνεται· και μόνον η δεύτερή του έλευση φέρνει τη ριζική αλλαγή.
Θα λέγαμε λοιπόν ότι μια συμπύκνωση των επιμέρους, ένα δεύτερο Σύνταγμα ή δημοψήφισμα, θα επιβεβαιώσει την ιστορική αναγκαιότητα της αλλαγής. Αλλά αυτή είναι η αναγκαιότητα του ενδεχομενικού, που το μέλλον μόνο μετατρέπει αναδρομικά σε πραγματικότητα. Η μελλοντική αλλαγή φτιάχνει την ιστορική πορεία τού σήμερα. Είμαστε σήμερα συστατικά του μέλλοντος που θα αλλάξει το παρόν μας.
*Βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, καθηγητής Πολιτικής και Νομικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου
http://www.efsyn.gr/arthro/i-simasia-tis-anypakois-simera
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου